Χρόνια τώρα η γραμματική της ελληνικής γλώσσας έχει ομαλοποιηθεί, καθώς οι μεγάλες διαμάχες για το γλωσσικό ανήκουν στο παρελθόν. Όμως παραμένουν πολλές αιχμές, ρωγμές και μερικές ανεξιχνίαστες γλωσσικές υποθέσεις. Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης, του οποίου τα λεξικά έχουν καθιερωθεί ως βασικά βοηθήματα σε όλες τις ηλικίες, τις κατηγορίες εργαζομένων και σε όσους ενδιαφέρονται για το «τί» και «πώς» της γλώσσας μας, εξέδωσε πρόσφατα τη «Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους» σε μια προσπάθεια να κάνει τον απλό αναγνώστη κοινωνό ορισμένων μυστικών της γλώσσας. Στόχος του η κατάκτηση του μηχανισμού της γλώσσας, της φιλοσοφίας της, των μικρών και αόρατων μυστικών που εξηγούν το πώς μιλάμε και γράφουμε. Την ονομάζει «σχολική» γιατί αναφέρεται σε όλους, σε μια εξ αρχής μαθητεία στο γλωσσικό φαινόμενο.
Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι η γραμματική του για να είναι σύγχρονη πρέπει να ενσωματώσει τις νέες μεθόδους ανάλυσης και περιγραφής της γλωσσολογίας. Και αυτό καταφέρνει να το κάνει χωρίς να μπλέξει τον αναγνώστη σε εξειδικευμένες έννοιες και πολύπλοκες αναλύσεις. Στόχος του να δώσει την ουσία της γραμματικής αλλά χωρίς να απλοποιεί τα απαραίτητα δεδομένα που θα πρέπει να έχει ο αναγνώστης κατά νου.
Ο Γ.Μπαμπινιώτης με τις μικρές πεντάλεπτες ραδιοφωνικές του εκπομπές στο αλήστου μνήμης ραδιόφωνο ΒήμαFm είχε καταφέρει να εξάψει την φαντασία όσων των άκουγαν σχετικά με την ετυμολογία και την θέση των λέξεων μέσα στην πρόταση, αποδεικνύοντας κάθε φορά ότι πίσω από μια σύνταξη υπάρχει μια συγκεκριμένη γραμματική φιλοσοφία. Νομίζω ότι σε αυτό το βιβλίο ολοκληρώνει αυτή τη φιλοσοφία, η οποία στηρίζεται κυρίως στο ρήμα και τα ουσιαστικά, που είναι οι πυλώνες της γραμματικής. Πάνω σε αυτά δένονται λειτουργικά τα υπόλοιπα μέρη του λόγου.
Ο Γ. Μπαμπινιώτης θέλει σε αυτό το βιβλίο να δείξει τον κόσμο της γλώσσας αλλά και τον κόσμο μέσα από τη γλώσσα. Ο Βιτγκεστάιν έλεγε «Τα όρια της γλώσσας (μου) είναι και τα όρια του μυαλού μου. Οι γνώσεις μου περιορίζονται σε ό,τι μπορώ να αποτυπώσω λεκτικά» θέλοντας να πει ότι δεν είναι κατανοητός ο κόσμος έξω από τη γλώσσα. Ο Γ. Μπαμπινιώτης τονίζει ότι «γλώσσα χωρίς σκέψη δεν υπάρχει, όπως αντίστοιχα δεν υπάρχει και σκέψη χωρίς τον κόσμο τον οποίο καλύπτει. Και δίνω αυτό το σχήμα, κόσμος-νους-γλώσσα, ακριβώς για να μιλήσω για τα όντα του κόσμου που με το μυαλό μας γίνονται έννοιες και με τη γλώσσα σημασίες, ντυμένες με μορφή και άρα λέξεις». Ίσως είναι η πρώτη φορά που συναντάμε σε γραμματική με απλό και κατανοητό τρόπο το πώς ο είναι ο «κόσμος της γλώσσας». Γιατί η κατανόηση της γλώσσας θα μας οδηγήσει και στην κατανόηση του κόσμου και αυτό θα γίνει μέσω της σκέψης. Όλα αυτά φαντάζουν πολύ απλά αλλά σπανίως μέχρι σήμερα έχουν μπει στον τρόπο διδασκαλίας.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη: το πρώτο μέρος αναφέρεται στη σχέση γλώσσας και γραμματικής. Το δεύτερο μέρος αναφέρεται στα ρήματα ενώ το τρίτο μέρος στα ουσιαστικά. Το τέταρτο μέρος, ένα κεφάλαιο με μεγάλο ενδιαφέρον, αναφέρεται στο σχηματισμό των λέξεων, στην παραγωγή και σύνθεση (ρημάτων, ουσιαστικών, επιθέτων, επιρρημάτων) ώστε να κατανοηθεί ο λεξιλογικός πλούτος και η παραγωγική δύναμη της ελληνικής γλώσσας.
Το όλο πόνημα δίνει έμφαση στις εξηγήσεις, στο γιατί λέμε αυτό και όχι εκείνο και πάντα με γνώμονα το σήμερα, έτσι η ερμηνευτική της γραμματικής εστιάζει στο γιατί και πώς επιλέγουμε εκείνο ή το άλλο γλωσσικό υλικό και ποια είναι τα κριτήρια κάθε φορά. Εξηγεί στον χρήστη της γλώσσας τις «οικονομικότερες» και πιο επικοινωνιακές λύσεις. Στόχος του Γ.Μπαμπινιώτη είναι να οδηγηθεί ο χρήστης της ελληνικής σε μία καλλιεργημένη γλώσσα, η οποία θα προκύπτει από τις πολλές εναλλακτικές λύσεις που θα έχει στη διάθεσή του ο ομιλών ή ο γράφων. Για παράδειγμα: η χρήση της γλώσσας με ένα επίρρημα «μιλάω προσεκτικά», με έναν εμπρόθετο, «μιλάω με προσοχή» ή με πρόταση επιρρηματική, «μιλάω με το να προσέχω» δίνει τη δυνατότητα στον συγγραφέα της Γραμματικής να εξηγήσει τα πλεονεκτήματα κάθε επιλογής.
Μια από τις πλευρές που πάντα δυσκολεύει τον έλληνα είναι οι διπλοί τύποι. Έχοντας λύσει το γλωσσικό πρόβλημα μόλις πριν 40 χρόνια είναι φυσικό στην καθημερινή χρήση της γλώσσας να επιβιώνουν γλωσσικοί τύποι από περασμένες περιόδους. Υπάρχουν παράλληλοι «λαϊκοί» τύποι αλλά και επιβιώσεις από την λόγια παράδοση που εμφιλοχωρούν αβίαστα στον λόγο μας. Η Γραμματική του Γ.Μπαμπινιώτη δεν συντάσσει έναν άκαμπτο κανόνα αλλά προσπαθεί να σεβαστεί τις ποικίλες θεμιτές γλωσσικές επιλογές όσων μιλούν την ελληνική γλώσσα σήμερα, ταυτόχρονα σημειώνει σε ποια περίπτωση και πότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν τέτοιες επιλογές (επίσημα ή ανεπίσημα, γραπτός ή προφορικός λόγος κ.τ.λ.). Πολλές απορίες για γλωσσικούς τύπους που μας βασανίζουν θα απαντηθούν στις 480 πυκνογραμμένες σελίδες της Γραμματικής.
Μη νομίζετε όμως ότι πρόκειται για ένα θεωρητικό βιβλίο. Το αντίθετο υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα, πίνακες και ένα Παράρτημα που λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς το κύριο σώμα της γραμματικής περιλαμβάνοντας συστηματοποιημένα παραδείγματα σε πολλές κατηγορίες. Μαζί με το λεπτομερές Ευρετήριο και το Γλωσσάριο η Γραμματική του Γ. Μπαμπινιώτη γίνεται απόλυτα χρηστική.
Δημοσίευση: Περιοδικό “ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ” (Νοέμβριος 2017)